Górny Śląsk jako mała ojczyzna w „Pierwszej Polce” Horsta Bienka

Niniejsza praca powstała podczas mojego pobytu na studiach na Uniwersytecie Sztokholmskim w ramach programu Socrates/Erasmus. Będąc w Sztokholmie uświadomiłam sobie, jak ważne jest dla mnie miejsce, z którego się wywodzę i w którym spędziłam większość mojego dotychczasowego życia. Wiąże mnie z nim niezliczona ilość wspomnień, przeżyć, doświadczeń, rodzinnych przekazów, tradycji. Uzmysłowiłam sobie również, jak dużą rolę w moim życiu odgrywają ludzie, z którymi do tej pory obcowałam i których obecność w moim rodzinnym mieście sprawia, że to miejsce jest tak bliskie mojemu sercu. Dlatego, żeby wypełnić pustkę spowodowaną w życiu codziennym brakiem mojej rodziny i atmosfery miasta Mysłowic, skąd pochodzę, postanowiłam zbliżyć się poprzez literaturę do obszaru, z którego wywodzi się cała moja rodzina – do Górnego Śląska. W pierwszej kolejności, przy wyborze tematu pracy, pomyślałam o Horście Bienku – niemieckim i zarazem śląskim prozaiku urodzonym i wychowanym w innym górnośląskim mieście – w Gliwicach. Pisarz ten napisał wiele książek tematycznie związanych z krainą swojego dzieciństwa. Moją uwagę jednak przykuło jego najważniejsze dzieło, gliwicka tetralogia, która oddaje obraz Górnego Śląska, jego mieszkańców i atmosferę w nim panującą w czasie trudnym dla tego rejonu, ponieważ w przeddzień wybuchu, i w czasie trwania drugiej wojny światowej. Najbardziej zainteresowała mnie pierwsza część cyklu – „Pierwsza Polka”, ponieważ w tej książce odnalazłam taki Górny Śląsk, jaki znam z opowieści mojej babci i jej starszych sióstr. Poza tym, wnikliwa analiza powieści, jak również zawartego w niej tła historycznego, pomogła mi jeszcze lepiej zrozumieć specyfikę tego miejsca, jego starszych mieszkańców oraz wydarzeń, jakie rozgrywały sie na tej ziemi. Górny Śląsk to miejsce niezwykłe, na jego terytorium przez wieki mieszkali obok Niemców Polacy, Czesi, Żydzi. To tu na przestrzeni wieków nieustannie mieszały się różne kultury, ponieważ Śląsk w swej historii stale zmieniał przynależność państwową. Wciąż zmieniały się jego granice, ale ludzie pozostawali ci sami i pomimo trudnej sytuacji politycznej, wielonarodowości mieszkańców i wielokulturowości tej ziemi, potrafili utworzyć swoistą, wlaściwą im tylko wspólnotę. Obraz tej tak dobrze funkcjonującej symbiozy można właśnie odnaleźć w powieści „Pierwsza Polka”. Dla mnie jednak najistotniejsza była odpowiedź na pytanie, czy Górny Śląsk jest dla bohaterów książki tym samym, czym jest dla Horsta Bienka, mojej babci, nawet całej mojej rodziny – małą ojczyzną. „Pierwsza Polka” jest dla Bienka podróżą w niezapomniany świat jego dzieciństwa, dla mnie, to podróż do moich korzeni, krainy moich przodków, o której tyle słyszałam w rodzinnych opowieściach i o której będę w przyszłości opowiadać moim dzieciom i wnukom. Studia nad lekturą powieści połączyły dla mnie historię mojej rodziny ze światem dzieciństwa autora. Opowieści mojej babci o jej rodzicach, rodzeństwie, wujach czy dziadkach przestały być czymś nierealnym, ulotnym – znalazły swoje potwierdzenie na stronach „Pierwszej Polki”. Chciałabym złożyć najserdeczniejsze podziękowania mojemu promotorowi – profesor Ewie Teodorowicz-Hellman, za rozbudzenie moich zainteresowań regionem, z którego pochodzę, inspiracji do napisania tej pracy, a także za poświęcony mi czas i za dyskusje nad poszczególnymi rozdzialami, które ostatecznie złożyły się na niniejszą pracę. Dziękuję również pani dr Janinie Gesche, która pomogła mi w zebraniu materiałów